قصه درمانی راهکاری مفید برای رفع مشکلات رفتاری کودک
قصه درمانی چیست؟ آیا می توانیم به کمک قصه مشکلات رفتاری کودکان را رفع کنیم؟ امروزه از قصه علاوه بر ایجاد سرگرمی و لحظات شاد و مفرح استفاده های هدفمندتر می شود. روانشناسان با توجه به تاثیری که قصه بر روی کودکان دارد، از آن به عنوان یک روش درمانی برای رفع مشکلات روان شناختی و اختلالات رفتاری همچون اختلالات اضطرابی، پرخاشگری و لجبازی و … استفاده می کنند. با نشر نبات همراه باشید تا شما را با این روش درمانی و تاثیرات بی نظیر آن آشنا کنیم.
قصه درمانی چیست؟
در گذشته نیاکان ما در شب نشینی های خود از داستان و قصه علاوه بر یک برنامه سرگرم کننده، به عنوان راهی برای انتقال آداب و رسوم استفاده می کردند. با گذشت زمان اهداف بیشتری در قصه گنجانده شد و از آن برای آموزش مفاهیم و شکل گیری بهتر شخصیت افراد و رفع مشکلات رفتاری آن ها همانند بازی درمانی در علم روانشناسی و برای تربیت اصولی کودکان توسط والدین استفاده می شود. در داستان نویسی شخص با گوش دادن به قصه، متوجه شباهت خود و شخصیت اصلی داستان می شود. در واقع این روش کمک می کند به شنونده بفهمد که او تنها شخصی نیست که با آن مشکل رو به رو است، افراد دیگری نیز با آن مشکل دست و پنجه نرم می کنند. این کار آرامش خاطری را به فرد القا می کند تا بتواند با آن مشکل مقابله کند و بر آن پیروز شود.
زمانی که قصه ای روایت می شود، چهار قلمرو از وجود فرد تحت تاثیر می گذارد:
- قلمرو شناختی: قصه می تواند علم و دانش فرد را برای حل مسئله را افزایش دهد.
- قلمرو عاطفی: با روایت قصه، بخش عاطفی و هیجانی فرد از ناامیدی و تنش پاکسازی می شود و حس امید به فرد القا می شود.
- قلمرو بین فردی: قصه گویی تاثیر زیادی در ساخت ارتباط و بهبود روابط انسانی-اجتماعی بین افراد می شود.
- قلمرو شخصی: قصه گفتن شناخت و درک شخص را نسبت به خود و مشکلات پیش رو را افزایش می دهد.
اهداف قصه درمانی
گاهی اوقات کودکان در برابر آموزش مستقیم مقاومت و لجبازی می کنند. از این روی قصه درمانی می تواند یک روش موثر برای آموزش مفاهیمی در حوزه فرهنگ، اخلاق و بهداشت باشد و به گونه ای که به طور مستقیم به باورهای او آسیب نزند. همانطور که در مقاله “تاثیرات مثبت تقلید کردن کودکان در رشد آن ها” گفتیم تقلید کردن یک امر ذاتی بوده که کودکان با استفاده از آن می توانند مهارت های مختلف را بیاموزند، روانشناسان و درمانگران در قصه درمانی از این خصلت کودکان استفاده می کنند و با الگوسازی مناسب داستانی را روایت می کنند که شخصیت داستان، با مشکلاتی مشابه با مشکلات کودکان روبرو شده و با روش های مختلف توانسته بر آن ها فایق شود.
به عنوان مثال داستان های حسنی از جمله داستان هایی است که بسیاری از ما آن ها را شنیده ایم و نکات آموزشی زیادی را به کمک آن ها آموخته ایم. در یکی از این داستان ها حسنی برای حمام کردن مقاومت می کند و بهداشت فردی را رعایت نمی کند و به همین دلیل هیچ کسی حاضر نمی شود با او بازی کند. او نیز تصمیم می گیرد به بهداشت فردی خود بیشتر توجه کند.
به صورت کلی در قصه درمانی فرد می کوشد تا با استفاده از قصه گویی برای کودکان چهارچوب مناسبی را فراهم آورد تا به اهداف زیر را محقق سازد:
- یادآوری و به تصویر کشاندن مسائل و نکات ضروری و مهم در زندگی
- ارتقا شناخت افراد نسبت به خود
- ارائه راهکارهایی جهت بهبود شرایط و رو در رویی با مسائل و مشکلات پیش رو
- افزایش انگیزه و پشتکار برای تغییر شرایط موجود
- کنترل و مدیریت روابط
- ماندگار ساختن آموزش ها
- پذیرش تغییرات و کاهش مقاومت در برابر آن ها
- سازمان دهی مشکلات
- ایجاد الگویی مناسب برای یادگیری مفاهیم
- گوشزد کردن توانایی های فرد
- القای حس آرامش برای پذیرفتن راهکارها
تکنیک های کاربردی قصه درمانی
با توجه به علاقه شدید کودکان نسبت به قصه و داستان و ارتباطی خوبی که با آن برقرار می کنند، پس فرصت مناسبی است تا از آن برای بهبود شناخت کودکان نسبت به خودشان و پیدا کردن راه حل هایی برای رفع مشکلاتشان استفاده شود. در ادامه راهکارهایی را برای اثربخشی و استفاده اصولی از قصه را بیان کرده ایم:
- ترکیب بازی و قصه در مود کلمات: در این روش کارت هایی در مورد احساساتی نظیر خوشحالی، ناراحتی، عصبانیت و نگرانی و ترس آماده می شود و قصه گو با روایت قصه در مورد هر یک از این احساسات صحبت می کند و آن را به کمک کارت ها به کودک نمایش می دهد تا او را با آن احساس آشنا کند. کودک نیز اینگونه می تواند احساسات درونی خود را را به کمک قصه بازگو کند.
- استفاده از جعبه دکمه: در یکی دیگر از فنون قصه درمانی جعبه ای از دکمه های گوناگون تهیه شده تا کودکان با انتخاب هر دکمه ای که فکر می کنند حرفی برای گفتن دارد، علت انتخاب خود را در قالب قصه بیان می کنند و در نهایت آن دکمه را روی پارچه ای وصل می کنند.
- قصه گویی تکمیلی: در این شیوه از کودکان خواسته می شود تا قصه ای که برای او تعریف می شود را به دلخواه خودشان تکمیل کنند و یا کودک قصه ای را روایت می کند و درمانگر ادامه آن را با بهره گیری مسائل آموزشی به پایان می رساند.
- قصه گویی به کمک استعاره های هنری: در این تکنیک کودکان برای نقاشی هایی که کشیده اند، قصه می سازند و درمانگر نیز به تکمیل و آموزش مفاهیم لازم به کمک آن قصه می پردازد. در واقع قصه گویی به کمک استعاره های هنری می تواند تاثیر زیادی در شناسایی احساسات درونی و مهارت های او برای حل مشکلات است.
سخن پایانی
با وجود تمامی فواید و تاثیراتی که قصه گویی به دنبال دارد، باز هم برخی از والدین نسبت به آن بی توجه هستند و قصه های درستی را برای روایت کردن انتخاب نمی کنند. مجله کودک و خردسال نبات داستان هایی راگردآوری کرده است که اهداف آموزشی مختلفی را دنبال می کند و می تواند به والدین کمک کند تا با قصه خواندن برای کودکان مسائل مختلف را به آن ها آموزش دهند و از مشکلات رفتاری آن ها پیشگیری کند.
