همه چیز در مورد رشد شناختی کودکان

• از 3 ماهگی تا 6 ماهگی: در اوایل دوران نوزادی، توانایی‌های ادراکی هنوز در حال رشد هستند. از سن 3 تا 6 ماهگی، نوزادان شروع به ایجاد حس قوی‌تری از ادراک می‌کنند. در این سن، اکثر نوزادان موارد زیر را انجام می‌دهند:

1. تقلید حالات چهره دیگران
2. واکنش نسبت به صداها آشنا
3. شناسایی چهره‌های آشنا
4. پاسخ به حالات چهره افراد

• از 6 تا 9 ماهگی: دیدن درون ذهن یک نوزاد کار آسانی نیست. از این گذشته محققان نمی‌توانند از نوزاد بپرسند که در هر لحظه به چه چیزی فکر می‌کند. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد فرآیندهای ذهنی نوزادان، محققان تعدادی کار خلاقانه ارائه کرده‌اند که عملکرد درونی مغز نوزاد را آشکار می‌کند. آن‌ها دریافتند که نوزادان در این سن کارهای زیر را انجام می‌دهند:

1. نگاه کردن به اجسام معلق در هوا
2. تشخیص تفاوت اجسام جاندار و بی‌جان
3. استفاده از اندازه نسبی یک شی برای تعیین فاصله آن

• از 9 تا 12 ماهگی: همانگونه که کودکان با گذشت زمان مهارت‌های جسمی بیشتری به دست می‌آورند، می‌توانند دنیای اطراف خود کشف کند. نشستن، چهار دست و پا راه رفتن و قدم زدن تعدادی از نقاط عطف فیزیکی است که به نوزادان کمک می‌کند تا درک ذهنی بیشتری از دنیای اطراف خود کسب کنند. با نزدیک شدن به یک سالگی اکثر نوزادان قادر خواهد بود که: 

1. از تماشای کتاب‌های مصور لذت ببرند
2. برخی از حرکات دیگران را تقلید کنند
3. با جابجا کردن اشیا می‌توانند آن‌ها را درون هم قرار دهند. 
4. با حرکات و صدا پاسخ می‌دهند.
5. مفهوم انتزاعی را درک می‌کند.

• از 1 تا 2 سال: به نظر می‌رسد که پس از رسیدن به یک سالگی، رشد جسمی، اجتماعی و شناختی کودکان سرعت بیشتری می‌گیرد. کودکان در این سن زمان زیادی را صرف مشاهده اعمال والدین می‌کنند، بنابراین والدین و مراقبین باید الگوهای رفتاری مناسبی برای آن‌ها باشند. کارهایی که کودکان در این سن انجام می‌دهند عبارت است از:

1. شناسایی اشیا مشابه
2. تقلید اعمال و کلمات بزرگسالان
3. آموزش از طریق اکتشافات
4. اشاره به اشیا و افراد آشنا در کتاب‌های مصور
5. درک تفاوت کلمات من و تو
6. استفاده از دامنه کلمات بیشتر 

• از 2 تا 3 سال: در 2 سالگی کودکان به طور فزاینده‌ای مستقل می‌شوند و می‌توانند جهان پیرامون خود را بهتر بشناسند و کشف نمایند. در این نقطه از رشد شناختی کودکان، اکثر یادگیری‌های آن‌ها از طریق تجربیات خودشان صورت می‌گیرد. آن‌ها می‌توانند:

1. کارهای پیچیده‌‎تر بزرگسالان را تقلید می‌کنند.
2. کاربرد اشیا را درک می‌کنند.
3. نام اشیا را در کتاب مصور می‌گویند.
4. دستورات ساده والدین را انجام می‌دهند.
5. اشیا را بر اساس دسته بندی مرتب می‌کنند. (حیوانات، گیاهان و ظروف و…)
6. حلقه‌ها را به ترتیب از بزرگترین تا کوچکترین روی میله می‌چینند.

• از 3 تا 4 سالگی: رشد شناختی کودکان در این سن به این گونه‌ای است که دنیای اطراف خود را به روش‌های پیچیده‌تری تجزیه و تحلیل کنند. همانگونه که پیرامون خود را نگاله می‌کنند می‌توانند آن‌ها را در ذهن خود مرتب کرده و دسته بندی کنند. از آنجایی که کودکان در فرآیند یادگیری بسیار فعال‌تر می‌شوند، شروع به طرح سؤالاتی در مورد دنیای اطراف خود می‌کنند. “چرا؟” در این سن به یک سوال بسیار رایج تبدیل می‌شود.

1. استفاده از کلمه پرسشی چرا برای به دست آوردن اطلاعات جدید
2. شرح اطلاعات گذشته و حال
3. یادگیری از طریق مشاهده و گوش دادن به دستورالعمل‌ها
4. حفظ توجه طولانی‌تر در حدود 5 الی 15 دقیقه
5. سازماندهی اشیا بر اساس شکل و اندازه
6. گروه بندی اشیا بر اساس رنگ

• 4 تا 5 سالگی: با نزدیک شدن به سن مدرسه، کودکان در استفاده از کلمات، تقلید از اعمال بزرگسالان، شمارش و سایر فعالیت‌های اساسی که برای آمادگی مدرسه مهم هستند مهارت بیشتری کسب می‌کنند. آن‌ها می‌توانند:

1. توصیف تصاویر
2. شمارش تا عدد 5
3. نقاشی کردن
4. شناسایی رنگ‌ها
5. شعر خواندن
6. به یاد داشتن محل زندگی

مراحل رشد شناختی کودکان از دیدگاه پیاژه

رشد شناختی در کودکان بر اساس نظریه ژان پیاژه، روانشناس فرانسوی، در چهار مرحلهٔ حسی حرکتی، پیش عملیاتی، عملیات واقعی و عملیات رسمی انجام می‌گیرد. نظریه او نه تنها بر درک چگونگی کسب دانش کودکان، بلکه بر درک ماهیت هوش نیز متمرکز است. این رونشناس فرانسوی بر این باور است که کودکان به صورت فعال در حال یادگیری هستند. این دانشمندان کودک دائما آزمایش می‌کنند و مشاهدات را ثبت می‌کنند و به یادگیری مشغول هستند. از دیدگاه او رشد شناختی شامل مراحل زیر می‌شود:

• مرحله حسی حرکتی: تولد تا 2 سالگی 
• پیش عملیاتی: سنین 2 تا 7 سالگی
• عملیات واقعی: 7تا 11 سال
• عملیات رسمی: 12 سال به بالا

مرحله حسی حرکتی: در این مرحله نوزادان و کودکان نوپا دانش را از طریق دستکاری اشیا و تجربیات حسی به دست می‌آورند. تمام تجربیات کودکان در این مرحله از طریق رفلاکس‌های اساسی و حواس پنجگانه اتفاق می‌افتد. در مرحله حسی حرکتی کودکان یک دوره رشد و یادگیری چشمگیری را پشت سر می‌گذارند. آن‌ها نه تنها اعمال فیزیکی مانند راه رفتن و چهار دست و پا رفتن را می‌آموزند بلکه چیزهایی در مورد زبان از افرادی که با آن‌ها در تعامل هستند یاد می‌گیرند. 

مرحله پیش عملیاتی: رشد زبان ممکن است در مرحله قبلی پایه گذاری شده باشد اما زبان یکی از مشخصه‌های اصلی مرحله پیش عملیاتی محسوب می‌شود. بچه‌ها از طریق بازی وانمودی یاد می‌گیرند با این حال آن‌ها همچنان به طور دقیق در مورد دنیای اطراف خود فکر می‌کنند.

مرحله واقعی: در حالی که کودکان در این مرحله از رشد شناختی همچنان در تفکر دقیق و واقعی هستند، در استفاده از منطق مهارت کسب می‌کنند و شروع به فکر کردن در مورد اینکه دیگران چگونه ممکن است فکر و احساس کنند، می‌کنند. 

مرحله رسمی: مرحله نهایی نظریه پیاژه شامل افزایش منطق، توانایی استفاده از استدلال قیاسی و درک ایده‌های انتزاعی است.

بررسی تاریخچه نظریه رشد شناختی پیاژه

پیاژه در اواخر دهه 1800 در سوئیس به دنیا آمد و دانش آموزی نابالغ بود و اولین مقاله علمی خود را در 11 سالگی منتشر کرد. آشنایی اولیه او با رشد فکری کودکان زمانی اتفاق افتاد که او به عنوان دستیار آلفرد بینه و تئودور سایمون در حالی که آنها برای استاندارد کردن تست IQ معروف خود فعالیت می‌کردند، کار کرد. 

بیشتر علاقه پیاژه به رشد شناختی کودکان الهام گرفته از مشاهدات او از برادرزاده و دخترش بود. این مشاهدات فرضیه نوپای او را تقویت کرد که ذهن کودکان صرفاً نسخه های کوچکتری از ذهن بزرگسالان نیست.

تفاوت نظریه لو ویگوتسکی و پیاژه

نظریه پیاژه از جنبه های مهمی با نظریه های لو ویگوتسکی، یکی دیگر از شخصیت های تاثیرگذار در زمینه رشد کودک، متفاوت است. ویگوتسکی نقشی را که کنجکاوی و مشارکت فعال در یادگیری ایفا می کند را تصدیق کرد، اما تاکید بیشتری بر جامعه و فرهنگ داشت. پیاژه احساس می کرد که رشد تا حد زیادی از درون تغذیه می شود، در حالی که ویگوتسکی معتقد بود که عوامل خارجی (مانند فرهنگ) و افرادی مانند والدین، مراقبان و همسالان نقش مهم تری دارند. 

سخن پایانی: رشد شناختی کودکان شامل رشد تفکر، هوش و مهارت‌های کودکان است که باید والدین در هر مرحله از زندگی فرزندان خود به آن توجه کنند. نبات، ناشر کتاب و مجله کودک، ترانه‌ها، داستان‌ها و بازی‌هایی را برای تمامی سنین با تصاویری زیبا فراهم آورده است تا کودکان مراحل رشد شناختی خود را به درستی طی نمایند.

منابع

healthofchildren.com

verywellmind.com